การแข่งขันกีฬาสาธิตสามัคคีเริ่มจากการแข่งขันกีฬาว่ายน้ำเมื่อเดือนมกราคม ๒๕๑๙ ระหว่างโรงเรียนสาธิตสังกัดทบวงมหาวิทยาลัย ใช้ชื่อว่า การแข่งขัน “ว่ายน้ำสาธิต-สามัคคี” โดยอาจารย์พลศึกษาของโรงเรียนสาธิตจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โรงเรียนสาธิตแห่งมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ โรงเรียนสาธิตมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ปทุมวัน และโรงเรียนสาธิตมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร ฝ่ายประถม ซึ่งได้แก่อาจารย์สุกรี รอดโพธิ์ทอง อาจารย์อุดร รัตนภักดิ์ อาจารย์ศรีประภา สาระคุณ (แม้นสงวน) อาจารย์สุภารัตน์ วรทอง สรุปแนวความคิดร่วมกัน ให้มีการแข่งขันว่ายน้ำสาธิตขึ้น เพื่อเชื่อมความสามัคคี ก่อให้เกิดประโยชน์ ใน การพัฒนาบุคลิกภาพ มีการพัฒนาการทางด้านร่างกายและจิตใจ รวมทั้งลักษณะนิสัยที่ดีมีน้ำใจนักกีฬาตลอดจนส่งเสริมให้นักเรียนได้พัฒนาความสามารถในการว่ายน้ำไปสู่ระดับที่สูงขึ้น ทั้งนี้โดยได้รับความเห็นชอบและอนุมัติในหลักการจากอาจารย์ใหญ่ของโรงเรียนสาธิตทั้ง ๔ แห่ง ซึ่งได้แก่
จัดให้มีการแข่งขันประจำทุกปี โดยผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนกันเป็น เจ้าภาพและถือว่าอาจารย์ใหญ่ทั้ง ๔ แห่ง เป็นคณะกรรมการอำนวยการจัดการแข่งขันถาวร สำหรับคณะกรรมการจัดการแข่งขันฝ่ายต่าง ๆ จากโรงเรียนสาธิตทั้ง ๔ แห่งร่วมเป็นคณะกรรมการ อาจารย์จากโรงเรียนเจ้าภาพเป็นประธานจัดการแข่งขัน ประชุมปรึกษาหารือทำงานร่วมกัน จึงเกิดเป็นระเบียบและข้อบังคับต่างของการจัดการ แข่งขันและพัฒนามาจนถึงปัจจุบัน
ในการดำเนินงานได้รับเกียรติจากนายสุวรรณ ดาราวงษ์ ซึ่งเป็นหัวหน้ากองประกาศิต สำนักนายกรัฐมนตรี ในขณะนั้น เป็นที่ปรึกษา และได้ขออนุมัติใช้ตราสัญญาลักษณ์ของทบวงมหาวิทยาลัยเป็นตราสัญญาลักษณ์ของ การแข่งขันกีฬาว่ายน้ำสาธิตสามัคคี
ก่อนการแข่งขันสาธิตสามัคคีประมาณ ๑-๒ เดือน ที่โรงเรียนสาธิตต่างๆ จะได้ยินเสียงเพลงจากลำโพงให้ นักเรียนร้องกันทั่วว่า ....วันที่เราเฝ้าคอยมานานวัน วันนั้นคือวันนี้ วันที่เราเฝ้าคอยอย่างตั้งจิต สาธิตสามัคคีมวล หมู่มิตรทุกทิศทุกทางมุ่ง หมายผดุงไมตรี ด้วยกีฬาสาธิตสามัคคี หลอมฤดีมั่นคง สาธิตสามัคคี สาธิตสามัคคี สาธิตสามัคคี กีฬาร่วมใจ .. สาธิตสามัคคี สาธิตสามัคคี สาธิตสามัคคี ร่วมใจ เสริมปัญญา พลานามัย ให้อุดม ร่วมสร้างสมสายสัมพันธ์อันยิ่งใหญ่ สามัคคีมีค่ากว่าสิ่งไหน ช่วยชูเชิดชาติไทยยืนยง...
ซึ่งอาจารย์ระลึกสัทธาพงศ์ (ขณะนี้เป็น ผศ.) ได้แต่งเนื้อร้องและทำนอง ส่วนคุณพิมพ์ปฏิภา พึ่งธรรมจิตต์เรียบเรียงเสียงประสานเพลงนี้กระหึ่มเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๑ เป็นการแข่งขันว่ายน้ำสาธิตสามัคคี ครั้งที่ ๒ เมื่อ๑๔ มกราคม ๒๕๒๑ ณ สระว่ายน้ำจุฬาภรณ์วลัยลักษณ์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ที่โรงเรียนสาธิตเกษตรเป็นเจ้าภาพ เชิญคุณนิทัศน์ ละอองศรี, คุณศรีสุดา เริงใจ และนักร้องวงจิตราทัศน์ มาขับร้องหมู่ และใช้วงดนตรีจิตราทัศน์ บรรเลง
ถ้วยเกียรติยศ ซึ่งโรงเรียนที่เป็นเจ้าภาพ ต้องส่งมอบให้เจ้าภาพครั้งต่อไปพร้อมกับ ธงการแข่งขันว่ายน้ำ “สาธิต-สามัคคี” สีฟ้าหม่น มีรูปสัญลักษณ์กีฬาว่ายน้ำกับตรามหาวิทยาลัยต้นสังกัดของโรงเรียนสาธิต ผู้ร่วมริเริ่มจัดการแข่งขัน เรียงลำดับมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ซึ่งสื่อถึงประวัติของการแข่งขันฯ อีกด้านประดับด้วย “พระวชิระ” อันเป็นตราประจำทบวงมหาวิทยาลัยโดยได้รับอนุมัติจากรัฐมนตรีว่าการทบวงฯ (พลโท ชาญ อังศุโชติ) กับห้าห่วงสัมพันธ์ ("พระวชิระ" เป็นตราประจำพระองค์พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งทบวงมหาวิทยาลัย ได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาต จากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ให้ใช้เป็นตราประจำทบวงมหาวิทยาลัย)
“สาธิต - สามัคคี” เป็นชื่อการแข่งขันบนพื้นฐานของแนวคิดที่มุ่งมั่นจะส่งเสริมและพัฒนากิจกรรม กีฬาของนักเรียน พร้อมๆกับความสัมพันธ์ร่วมมือระหว่างโรงเรียนในสังกัดเดียวกัน คือทบวงมหาวิทยาลัยของรัฐโดยมีชื่อสามัญของโรงเรียนคือ “สาธิต” กับคุณธรรมคือ “สามัคคี” เป็นสัญลักษณ์ที่เน้นปรัชญาของการแข่งขันไว้ในเครื่องหมายอัญประกาศ (“-”) เพื่อความเด่นชัดเป็นเอกลักษณ์ของการแข่งขัน (สัญลักษณ์ดังกล่าวยังปรากฏอยู่ที่ฐานคำจารึกของถ้วยเกียรติยศ)